De nervus vagus: wat zijn de gevolgen van een beschadigde nervus vagus? (en wat kun je doen om dit te herstellen?)

De nervus vagus is een belangrijke zenuw die vanaf het brein naar de dikke darm loopt. Een beschadigde nervus vagus kan onder andere auto-immuunziekten, een verzwakt immuunsysteem, misselijkheid en angststoornissen veroorzaken. Breinexpert Charlotte Labee vertelt je in dit artikel over de nervus vagus, wat de signalen van een overprikkelde nervus vagus zijn en hoe je je nervus vagus kunt ondersteunen.

De nervus vagus houdt het brein dag en nacht op de hoogte van alle gebeurtenissen in het lichaam en de omgeving.

Wat is de nervus vagus?

De nervus vagus is de langste en meest complexe hersenzenuw van de in totaal 12 hersenzenuwen die we hebben. Hiermee is het de primaire route waarover de darmen en het brein met elkaar communiceren. De nervus vagus staat ook bekend als de tiende hersenzenuw of zwervende hersenzenuw en heeft de controle over het parasympathisch zenuwstelsel, dat het lichaam in een toestand van rust en herstel kan brengen. Zo helpt het parasympathisch zenuwstelsel ons onder meer om te ontspannen, uit te rusten en eten goed te verteren.

De nervus vagus loopt vanaf het brein naar de dikke darm en verbindt de meerderheid van onze belangrijkste organen. Ongeveer 80 procent van alle signalen die in het lichaam worden rondgestuurd, zijn signalen van onze organen naar ons brein. Ongeveer 20 procent zijn signalen die ons brein naar onze organen stuurt. De zenuw bestaat uit twee sensorische paden: de somatische (de sensaties die we voelen in onze spieren en huid) en de viscerale (de sensaties die we voelen in onze organen). Daarnaast heeft de nervus vagus motorische paden die een rol spelen in het stimuleren van de spieren in onze mond en keel, de spieren van het hart en de bewegingen van de darmen.

Wat doet de nervus vagus?

De nervus vagus heeft voornamelijk drie belangrijke functies:

1. De nervus vagus verspreidt informatie

De belangrijkste functie van de nervus vagus is het uitwisselen van informatie tussen het brein en organen zoals de lever, het hart en de longen. De zenuw verspreidt berichten tussen al deze organen en zorgt er zo voor dat de hartslag en ademhalingsfrequentie vertragen, dat er gal vrijkomt en dat de aanmaak van enzymen en maagzuur wordt gestimuleerd.

Ook speelt de nervus vagus een sleutelrol in het reguleren van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (hpa-as). Deze hormoonroute communiceert met het middenrif en beïnvloedt hoe we op stress reageren. De hpa-as stimuleert een diepe ademhaling, die ons meer ontspannen maakt.

De nervus vagus houdt het brein dag en nacht op de hoogte van alle gebeurtenissen in het lichaam en de omgeving. Via deze weg worden de hersenen razendsnel geïnformeerd over alles wat onze veiligheid intern of extern bedreigt. De nervus vagus is continu op zoek naar signalen van veiligheid of gevaar en fungeert daarmee als een soort antenne van ons menselijk overlevingssysteem. Ook is de zenuw essentieel voor het aangaan van menselijke connectie. Wanneer er namelijk genoeg signalen zijn dat de situatie veilig is, kunnen we ons veel makkelijker openstellen voor een ander. Dit onderbewuste proces zorgt ervoor dat we verbindingen aan kunnen gaan en onze sociale vaardigheden ontwikkelen.

2. De nervus vagus reguleert onderdelen van het maag-darmstelsel

De nervus vagus stimuleert de samentrekkingen van onderdelen van het spijsverteringskanaal. Hiertoe behoren onder meer de slokdarm, maag en darmen. Zo zorgt de zenuw dat voedsel op de juiste manier door de darmen kan bewegen. De nervus vagus beïnvloedt onze controle over onder meer de inname van voedsel, opname van voedingsstoffen en lediging van de maag.

3. De nervus vagus reguleert het immuunsysteem en ontstekingsreacties

Een essentiële functie van de nervus vagus is het reguleren van het immuunsysteem en ontstekingsreacties in het lichaam. De zenuw stuurt ontstekingsremmende signalen naar andere lichaamsdelen via drie verschillende routes. De eerste route is de eerdergenoemde hpa-as en de tweede route is de ontstekingsremmende route in de milt. Hier stimuleert de nervus vagus de sympathische zenuw, die zorgt voor het vrijkomen van de neurotransmitters noradrenaline en acetylcholine. De derde route heet de cholinerge ontstekingsremmende route. Deze stimuleert het vrijkomen van acetylcholine, zodat deze neurotransmitter ontstekingsmoleculen kan remmen.

Hoe weet je of de nervus vagus beschadigd is?

De nervus vagus wordt gelinkt aan depressie, angststoornissen, ptss (posttraumatische stressstoornis) en gastro-intestinale infecties waaronder colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Er zijn dan ook verschillende signalen die erop kunnen wijzen dat je nervus vagus beschadigd of chronisch verzwakt is:

• spraakproblemen of stemverlies

• een schorre stem

• verlies van kokhalsreflex

• moeite met drinken

• oorpijn

• verstoorde hartslag

• verstoorde bloeddruk

• lage maagzuurproductie

• misselijkheid en/of overgeven

• trage gastro-intestinale motoriek en maaglediging

• verzwakt immuunsysteem

• auto-immuunziekten zoals artritis

• stemmingsstoornissen

• chronische pijn of ontstekingen

• angststoornissen

Stress als veroorzaker van disbalans

Een van de belangrijkste stoorzenders van het brein en de nervus vagus is stress. De stress in ons moderne leven is vele malen anders dan de stress van de oermens of onze overgrootouders. We krijgen tegenwoordig zelden nog te maken met levensbedreigende situaties, maar vinden in het leven steeds moeilijker rust. Wanneer we proberen te ontspannen, staan we nog steeds ‘aan’ en voelen we ons alert en onrustig. Hierdoor kunnen we weliswaar presteren op momenten dat het nodig is, maar blijven we ons brein en centraal zenuwstelsel continu overprikkelen.

Er is steeds meer kennis over hoe enorm belangrijk de nervus vagus is voor ons brein. Een overprikkeld brein begint bij een overprikkelde nervus vagus. Er treedt een disbalans op als de nervus vagus te vaak overprikkeld is.

Breng de nervus vagus in balans

We kunnen de nervus vagus kalmeren, ontprikkelen, met behulp van een aantal praktische tips:

• Onderdompeling in koud water, of zelfs alleen je gezicht wassen met koud water. Dit zijn de overweldigende voordelen van koud douchen voor je gezondheid

• Zingen en neuriën activeert het parasympathische zenuwstelsel en de nervus vagus door de spieren in de keel, nek en longen aan te sturen. De nervus vagus loopt langs de stembanden en het inwendige deel van je oor, en de vibraties die door zingen ontstaan zijn een simpele manier om de nervus vagus te activeren.

• Yoga en andere vormen van milde beweging verhogen de activatie van de nervus vagus en het parasympathische zenuwstelsel. Klinische studies hebben ook de effectiviteit van yoga als behandeling van pds aangetoond, omdat yoga de parasympathische activiteit verhoogt en overactiviteit van de amygdala voorkomt, het deel van de hersenen dat emoties beïnvloedt. Hier vind je al onze artikelen, oefeningen en tips over yoga.

• Diepe ademhaling en meditatie. Diepe ademhaling activeert het parasympathische zenuwstelsel door middel van stimulatie van de nervus vagus. Onderzoek heeft aangetoond dat personen die last hebben van depressie, angststoornissen of chronische pijn een duidelijke verbetering doormaken wanneer zij regelmatig deelnemen aan mindfulness of meditatietraining. Probeer eens deze makkelijke ademhalingsoefening.

• Probiotica. Onderzoek toont dat de nervus vagus ook sterk beïnvloed wordt door bacteriën, schimmels en andere microben in ons darmmicrobioom. Probiotica zijn goede darmbacteriën die bijdragen aan de balans van het microbioom. Bepaalde probiotica, zoals bifidobacterium, signaleren via vagale routes naar het brein. In klinische studies waarin dieren het supplement L. rhamnosus toegediend kregen, was te zien dat er veranderingen optraden in de gaba-receptoren, die door de nervus vagus aangestuurd worden. Zo maak je kombucha, dé natuurlijke leverancier van probiotische bacteriën.

• Choline. Acetylcholine is de belangrijkste vagale neurotransmitter en werkt ontstekingsremmend voor cytokinen (boodschappers die het afweersysteem activeren of juist remmen) en verbetert het geheugen en onze focus. Het aminozuur choline is de voorloper van acetylcholine en nodig om die aan te maken. Choline stuurt in in de nervus vagus verschillende belangrijke processen aan, waaronder spiercontrole, het geheugen en prikkeloverdracht in de hersenen. Hoewel plantaardige voedingsmiddelen vaak minder choline bevatten dan dierlijke voedingsmiddelen, kun je ook bij een plantaardig dieet toch genoeg choline binnenkrijgen. Met name tofu, sojamelk, kruisbloemige groenten als broccoli, gekookte gedroogde bonen, quinoa, pinda’s en champignons bevatten veel choline.

Bron: Overprikkeld brein