Hard werken en zinvol bezig zijn, daar krijg je in onze cultuur waardering voor. Maar wie houdt het vol om altijd alle ballen probleemloos hoog te houden? Sarah Domogala pleit voor een samenleving waarin je mag kiezen voor rust als je dat nodig hebt, en waarmee je niets verliest aan validiteit en waarde.

Open als ik er ben staat er in sierlijke letters op de gesloten deur geschreven. Alle andere winkels in de straat vermelden strakke openingstijden op de gevel, weer of geen weer, zin of geen zin. Maar deze winkeleigenaar denkt er anders over. Het wekt een opgetrokken wenkbrauw, soms ergernis, maar vaker een glimlach op, want inderdaad, zo simpel kan het zijn: open als ik er ben.

‘Open’

De eigenwijsheid van de winkelier herinnert aan iets wat we makkelijk vergeten, dat je zelf mag bepalen hoe en wanneer je ‘open’ wilt zijn, elke dag opnieuw. Als winkelier, maar ook ‘open’ in de zin van toegankelijk zijn. Voor werk, voor mensen die een beroep op je doen, voor verantwoordelijkheden. Voor de buitenwacht die je laat voelen dat je harder moet werken of harder je best moet doen om aan verwachtingen van anderen en jezelf te voldoen.

Schone schijn

In onze cultuur hebben we een enorme waardering voor productiviteit en efficiency. Hard werken, altijd druk, alle ballen in de lucht, het zijn tekens dat het goed met je gaat, dat je lekker bezig bent. Het heeft generaties van ijverige perfectionisten afgeleverd. We zien ze dagelijks voorbijkomen op sociale media en in het echte leven. Maar als je eerlijk bent: wie houdt het nu werkelijk vol om altijd op een ontspannen manier een volle week te werken, daarnaast een harmonieus gezinsleven te leiden, gezond te blijven, het huis gezellig te houden en de wereld vrolijk tegemoet te treden? Achter de schone schijn zijn veel mensen stiekem uitgeput, laten steken vallen of lijden aan slapeloosheid. Of ze leven naast een drukke baan met een chronische ziekte, met een allesbepalend trauma, met mantelzorg, met een kind dat extra zorg nodig heeft. Met een pijnlijke rug die net te vaak opspeelt of psychische problemen. Wie heeft er niet af en toe – of altijd – te maken met omstandigheden die het moeilijk maken om mee te doen aan de ratrace? Wie herkent niet de gevoelens van minderwaardigheid die dat oproept, omdat je niet productief kunt zijn op de manier die van je gevraagd wordt?

Capabel

In de Verenigde Staten steekt het woord ableism steeds vaker de kop op, in het Nederlands vertaald als validisme. Dit betekent het discrimineren van mensen met een beperking. In die letterlijke betekenis gaat het over mensen met een handicap, maar intussen zijn er ook veel mensen zonder handicap die wel een beperking voelen om mee te komen in de tredmolen van het kapitalistische systeem. En waar gehandicapte mensen zich vaak gediscrimineerd voelen in de maatschappij, ontstaat er bij mensen die niet honderd procent mee kunnen draaien, terwijl ze dat wel zouden moeten kunnen, soms een geïnternaliseerd validisme: de innerlijke stem die zegt dat je je aanstelt. Dat je beter je best zou moeten doen, je niet capabel genoeg bent, dat anderen je niet voor vol aanzien. Dat je moet blijven zoeken naar manieren om je productiviteit op te voeren en van je beperking af te komen.

Invalide

Het idee dat je jezelf aan de buitenkant moet bewijzen om waardevol te zijn zit diep in de westerse cultuur geworteld. Bij de Australische Keitha Thuy Young werd vijf jaar geleden haar blindedarm verwijderd, sindsdien noemt ze zichzelf invalide. Op haar instagram account deelt ze regelmatig haar gevoelens. Keitha: ‘Het grootste obstakel sinds ik invalide ben, is het doorprikken van de misvatting dat mijn waarde gelijk staat aan mijn productiviteit. Dat is een kapitalistisch idee, geworteld in het validisme. Het gevoel dat je waardeloos bent, is erg eenzaam. Mijn hart en empathie gaan uit naar iedereen die deze les aan het leren is. Ongeacht hoe productief je bent, binnen de economie of waar dan ook ter wereld; je bent valide, je bent waardevol, je bent genoeg.’

Het nemen van rust

Validisme bestaat overal om ons heen, maar vooral in onszelf, in je eigen oordeel over je productiviteit. Zoals Keitha omschrijft kan het een uitdaging zijn om je eigenwaarde te behouden als je niet meer mee kunt doen zoals je graag zou willen. Keitha: “Ik probeerde gezond en valide te lijken, omdat de cultuur dat voorschrijft, maar het lukte niet. Ik heb cognitieve problemen waardoor ik onprofessioneel en ongeorganiseerd overkom, en ik heb veel rust nodig.”

Hier raakt ze een gevoelige snaar: het nemen van rust. Als dat niet in de vorm van een retraite, meditatieworkshop of hippe sport is, wordt het nemen van rust al snel afgekeurd. Je krijgt het idee dat je een wel heel goede reden moet hebben om je ’s ochtends nog eens om te draaien. Of om ‘s middag op de bank te gaan liggen. Of om na een reeks slechte nachten niet naar je werk te gaan. Om afspraken af te zeggen, taken uit te stellen, de boel even de boel te laten. En om jezelf te vergeven als het even niet lukt.

Mentale weerbaarheid

Toegeven aan de behoeften van je lichaam wordt al snel als lui gezien. Ons arbeidsethos gaat ervanuit dat je elke dag en elke week in hetzelfde ritme, met dezelfde energie kunt presteren. Maar je lichaam is elke dag anders, je mentale weerbaarheid schommelt, je energieniveau en immuunsysteem zijn in beweging. In de winter hebben we meer slaap nodig, als het weer omslaat kost dat ons energie, laat staan als je een ziek kind hebt thuis. Validisme toont weinig eerbied voor het menselijk lichaam en de uitdagingen van het leven van alledag. Hoeveel ruimte blijft er onder de streep over om een pauze in te lassen, om je hardwerkende buitenkant samen te laten vallen met je uitgeputte binnenkant?

Geen haast

In zijn bestseller ‘De meeste mensen deugen’ legt historicus Rutger Bregman uit dat mensen niet gemaakt zijn om langdurig keihard te werken. Van oorsprong zijn we jagers en verzamelaars, die via de landbouw in een geïndustrialiseerde omgeving zijn gaan wonen en werken. Bregman: ‘Antropologen hebben ontdekt dat jagers en verzamelaars een behoorlijk ontspannen leven hadden. Onze voorouders werkten hoogstens twintig, misschien dertig uur per week. De natuur bood alles wat ze nodig hadden, en verder hadden ze alle tijd om te spelen en relaxen, socializen en de liefde te bedrijven. Boeren daarentegen moesten keihard zwoegen op het land. Ze hadden veel minder tijd voor hun sociale leven. Er zijn zelfs theologen die vermoeden dat het verhaal van de zondeval verwijst naar de uitvinding van de landbouw.’ (…) ‘We kregen last van ons hele lijf. Mensen zijn geëvolueerd om te plukken en te luieren. Niet om te ploegen en te sjouwen.’

Als je om je heen kijkt in de wereld zie je dat de rest van ons universum helemaal geen haast kent. Dieren, planten, ecosystemen, allemaal leven ze in hun eigen tempo. Alleen mensen jagen zichzelf op. Waarom is het zo moeilijk om onszelf de rust en het tempo te geven dat we nodig hebben?

Dagdromen

Tricia Hersey is een Amerikaanse dichteres en activist, en oprichter van The Nap Ministry, een organisatie die de bevrijdende kracht van dutjes ziet als vorm van verzet tegen wat ze grinding culture noemt (grinding betekent zware arbeid). Hersey: ‘Hoe meer we over rust denken als een luxe, hoe meer we in deze systemische leugen gaan geloven. (…) Laten we onthouden: rust kan ons helpen te komen waar we willen, rust is het pad naar een bevrijde toekomst.’ Hersey probeert haar volgers te stimuleren om rust te nemen als daad van verzet tegen het systeem, maar ook om meer tijd door te brengen in een zogenaamde ‘droomstaat’. Volgens haar is dat de plek waar onze werkelijke kracht ligt. Een kracht die je kunt aanwenden om jezelf te bevrijden uit the era of exhaustion door simpelweg een dutje te doen, of een beetje te dagdromen, en jezelf toe te staan om bij te komen.

Een daad van zelfliefde

Altijd maar haasten en bezig zijn kan je het gevoel geven dat je capabel bent, dat je controle hebt. En op de rem trappen kan beangstigend zijn, want het betekent dat je de controle los moet laten. Rust is een daad van zelfliefde. Het brengt je rechtstreeks bij wat je echt nodig hebt. Als je leert luisteren naar je werkelijke behoeften, brengt dat je terug bij wie je bent. Dat is de bevrijding waar Tricia Hersey ons naartoe wil leiden. We zijn mensen, geen machines. In een tijd van ‘succes is een keuze’ kan het een radicale daad zijn om een paar minuten voor jezelf te nemen en uit het raam te staren. Niets te doen. Je ogen te sluiten. Gewoon even adem te halen. Zonder meditatie- app, zonder doel, zonder moeten of willen. Geef jezelf wat je nodig hebt.

Je hoeft niets te doen of te zijn om waardevol te zijn. Je mag zelf kiezen. Net als de winkelier: Open als ik er ben.

Bron: Happinez | Sarah Domogala