De Amerikaan Jon Kabat-Zinn is de man die mindfulness naar het Westen bracht. Niet alleen was hij de eerste die de lessen van Boeddha en andere oosterse wijsheden begrijpelijk verwoordde, maar deze ook wetenschappelijk ging onderzoeken.

Toen u eind jaren ’70 begon met mindfulness kende bijna niemand het; vandaag de dag heeft iedereen het erover. Hoe zou dat komen?

‘Het succes zit ‘m er denk ik in dat iedereen er wat mee kan. In het begin gaf ik het alleen nog aan patiënten met chronische ziektes, maar inmiddels wordt het over de hele wereld aan miljoenen mensen onderwezen. Het heeft alleen wel jarenlang werk gekost voordat het zover was. Toen ik in de jaren ’60 zelf begon met mediteren en yoga, versleet iedereen me compleet voor gek. Het werd geassocieerd met hippies in San Francisco die te veel drugs op hadden.’

‘De grote kentering is een jaar of vijftien geleden gekomen, toen het wetenschappelijk onderzoek naar mindfulness enorm begon toe te nemen. Het grote publiek is er nu echt in gaan geloven, vanwege de harde bewijzen over de vele positieve effecten die het heeft op het brein, het immuunsysteem, je sociale contacten, en ga zo maar door.’

Wat is volgens u de beste weg naar geluk?

‘Het belangrijkste is regelmatig mediteren, oftewel mindfulness-oefeningen doen, liefst elke dag. Daarmee stuur je je hele dag meer in de richting van mindful zíjn. Het volstaat niet jezelf alleen maar voor te nemen: ‘Laat ik me vandaag eens wat meer mindful opstellen.’ Een meditatiesessie is als het stemmen van je muziekinstrument, waarna je ermee naar buiten gaat om erop te spelen. Op den duur wordt het leven zelf de meditatieoefening, en is er geen onderscheid meer tussen de wereld en je meditatiekussen.’

Dat klinkt prachtig, maar het is best lastig om meditatie dag in dag uit vol te houden.

‘Ik doe het al bijna vijftig jaar. De enige manier om het zo lang vol te houden, is het uit liefde doen. Liefde voor het leven, voor mogelijkheden, voor degene die je al bent en die je de hele tijd maar vergeet. Echt op je kussen gaan zitten of in de lighouding gaan is een radicale daad van geestelijke gezondheid. Veel mensen denken dat mediteren niks voorstelt: alsof je niks zit te doen. Wij mensen zijn heel goed in doen, in resultaten boeken.’

‘Mindfulness is het omgekeerde: van onze doe-modus komen we in de zijn-modus. Het gaat niet om het bereiken van een resultaat of een speciale staat – wat de meeste buitenstaanders denken als ze het over meditatie hebben; alsof wanneer je die staat zou bereiken, je in de zevende hemel komt. Maar dat is niet wat mindfulness is. Mindfulness is herkennen hoe speciaal en buitengewoon bijzonder elk moment in het hier en nu al is.’

Hoe komt het toch dat het voor de mens zo moeilijk is in het moment te leven?

‘We zijn daar nooit in getraind. De aandachtsspier in onze hersenen hangt er maar wat slapjes bij. Al binnen een milliseconde dwalen we af naar onze mindless modus en laten we ons uit het hier en nu weghalen door allerlei gedachten en gevoelens over het verleden en onze toekomst – onze geest is als een wilde tijger die ons alle kanten op sleurt. Mindfulness is eigenlijk niets anders dan het trainen van je aandachtsspier: hoe meer je die traint, hoe sterker hij wordt, hoe beter je je aandacht bij het hier en nu kunt houden. Hersenscans tonen dat aan: breincircuits die te maken hebben met het ervaren van het nu, worden actiever en raken dikker bekabeld. De circuits waarin de verhalen ronddraaien die we over onszelf en anderen fabriceren, worden kleiner in omvang en minder actief.’

Het paradoxale is dat mindfulness niet gaat over resultaten boeken, maar stiekem denk je toch: merk ik er al iets van in mijn leven?

‘Haha, da’s waar, maar in de oude boeddhistische zen- en chan-tradities draait het júist om paradox. Het resultaat dat je probeert te bereiken, is er namelijk al. Je moet het alleen nog leren ervaren: wie jij al helemaal bent. Alles zit al in je. Let bijvoorbeeld eens op je ogen: jouw ogen zien zonder jou. Jij weet niet hoe je ogen dat doen. We zeggen: ‘mijn adem’, maar als jij zelf had moeten ademen, was je allang dood geweest, want je zou het heel snel een keer zijn vergeten: oeps, dood! Je lichaam laat jou niet in de buurt komen van je ademapparaat, of je hart, of een andere belangrijke functie.’

‘Er zit dus al een innerlijke wijsheid in ons lichaam. Wat een schoonheid: dat je ogen, je oren en je lever werken, en dat je ademhaling steeds doorgaat, wat je ook doet. We zijn gewend onszelf voortdurend te moeten verbeteren, maar dat hoeft dus helemaal niet. Onze ogen, oren, mind… alles is al volmaakt zoals het is. Je moet alleen leren dit geweldige apparaat te gebruiken, zodat de ogen echt gaan zien, de oren echt gaan horen en het hart echt gaat voelen – ook al begrijpen we niet hoe het apparaat werkt.’

Hoeveel moet je oefenen om echt mindful te zijn?

‘Daar zijn geen regels voor – het gaat om de intentie. Ik adviseer mensen altijd hun eigen manier te zoeken. De grote valkuil is dat je, wanneer het je 75% van de tijd is gelukt met je aandacht in het hier en nu te blijven, de volgende keer 105% wilt scoren. Maar dan ben je aan het oordelen. Laat gewoon je ervaring zijn zoals hij is, of het nu afschuwelijk voelt of geweldig of neutraal. Je hoeft er niet naar te streven een ander mens te worden. Je bent al perfect, inclusief al je imperfecties! Het gaat om thuis zijn in jezelf, met hoe de dingen nu zijn voor jou.’

‘Het moment van nu heeft alles wat we in enig toekomstig moment zoeken al in zich, alleen beseffen we dat niet. We denken steeds dat we iets anders moeten krijgen om ons compleet of gelukkig te voelen, maar we vergeten dat het huidige moment ons echte leven is. Dit is het! Als je dit moment niet pakt, is straks je leven voorbij gegleden zonder dat je erbij was… en heb je niet optimaal gebruik gemaakt van alle kansen die je werden gegeven.’

Wat is volgens u het állerbelangrijkste inzicht dat mensen door mindfulness krijgen?

‘Dat is denk ik de ontdekking dat je de meeste dingen in je leven niet persoonlijk hoeft te nemen. ‘Mijn leven, mijn succes, mijn mislukking, mijn depressie, mijn huwelijk dat uit elkaar valt, mijn allerbeste huwelijk ter wereld…’; het zijn allemaal alleen maar gedachten, heel egocentrische gedachten. Zodra ons iets overkomt, nemen we het persoonlijk op. Iemand zet ons op een voetstuk en we denken: ‘Zie je wel, ik ben een fantastisch mens.’ Maar dan komt er iemand die je wijst op je fouten en we vinden onszelf afschuwelijk. Terwijl je geen van beiden bent, geen heilige en geen slechterik. Jij bent wie jij bent, en dingen gebeuren gewoon. Als je het altijd over jezelf laat gaan, doe je jezelf vroeger of later onnodig pijn.’

Krijg je door mindfulness ook een andere kijk op de wereld?

‘Ja, je wordt je er meer en meer van bewust hoe verliefd je altijd bent op jouw mening over anderen. Je zegt bijvoorbeeld: ‘Hij is een slecht mens.’ Maar is hij echt een slecht mens? Hoe weet je dat? Kun je het voor de volle honderd procent bewijzen? Niet dus. Wanneer je anderen zo wegzet, sluit je de wegen in je eigen hart af om empathie en compassie te kunnen voelen voor degenen die anders zijn dan jij.’

Kunt u een voorbeeld noemen van dingen die in je leven veranderen door mindfulnesstraining?

‘O, het beïnvloedt alles wat je doet. Je gaat anders om met je kinderen, ouders, vrienden en collega’s. Ik heb mensen meegemaakt die qua werk ineens een heel andere weg insloegen. Of ze veranderden hun houding ten opzichte van hun ziekte, of hun chronische pijn verdween. Of ze hadden de moed te scheiden, of juist de moed niet te scheiden. Het komt allemaal doordat je beter in contact komt met wie je echt bent en wat je graag wilt in je leven.’

‘Veel mensen laten zich vormen door de interesses en aspiraties van anderen, maar het maakt ze niet gelukkig het leven van iemand anders te leven. Onze opdracht in het leven is juist: uitzoeken wie we zelf zijn. Leef het leven dat het jouwe is om te leven. Word niet de advocaat of dokter die je ouders willen dat je wordt.’

Bron: Happinez - www.danmala.com - Fotografie Beeld Harold Pereira